*Tựa
gốc: “Being mortal”
*Năm
phát hành: 2014
*Tác
giả: Atul Gawande
*Dịch
giả: ThS. Phan Nguyễn Khánh Đan, tháng 09/2015.
“Tất cả chúng ta rồi phải ‘vụn vỡ’ mà thôi.”
Đó
không phải là một viễn cảnh hay ho nhỉ? Người ta thường không muốn nghĩ đến sự
tàn lụi của chính mình, thậm chí chẳng muốn bàn về nó. Trên thị trường đã có
hàng tá những cuốn sách bán chạy về sự già đi của con người, nhưng hầu hết
chúng đều mang những cái tựa rất câu khách xoay quanh những ảo tưởng về tuổi trẻ
như Trẻ hơn mỗi năm, Suối nguồn tuổi trẻ, Không tuổi, hoặc tác phẩm ưa thích nhất
của tôi trong đây – Những tháng năm quyến
rũ. Tuy nhiên, nếu cứ mãi níu kéo tuổi xuân và lảng tránh hiện thực bất biến
về quy luật sinh-lão-bệnh-tử như thế, chúng ta sẽ phải trả những cái giá rất đắt.
Chúng ta từ chối thích nghi với nó trong khi đây là một nghĩa vụ tất yếu của mỗi
công dân trong một xã hội. Điều này chẳng khác nào chúng ta cũng tự đâm mù mắt
mình trước những cơ hội mới giúp mỗi con người đạt được những trải nghiệm tích
cực và viên mãn hơn khi cơ thể mình già đi.
Nhờ
những thành tựu y học tiên tiến giúp kéo dài sự sống mỗi con người, kết quả mà
chúng ta đạt được là một phép “tứ giác đạc” của sự sinh tồn. Trong suốt lịch sử
nhân loại, dân số của mỗi một xã hội thường có hình dạng của một kim tự tháp
(“tam giác đạc,” "triangularization"): trẻ em chiếm số lượng đông nhất trong đó, làm thành phần đáy
của kim tự tháp; độ tuổi càng lớn, số lượng người càng hẹp, lần lượt cho đến phần
đỉnh nhọn và nhỏ nhất của kim tự tháp chỉ gồm thiểu số những người sống rất thọ.
Vào năm 1950, trẻ em dưới năm tuổi chiếm 11 phần trăm dân số Hoa Kỳ, tỉ lệ người
lớn từ bốn mươi lăm đến bốn mươi chín tuổi là 6 phần trăm, và số lượng người
trên tám mươi tuổi chỉ chiếm 1 phần trăm. Ngày nay, chúng ta có số lượng người
năm mươi lăm tuổi gần bằng với số lượng trẻ em năm tuổi. Chỉ trong vòng ba mươi
năm, số lượng các cụ ông cụ bà trên tám mươi tuổi đã tương đương với số trẻ em
dưới năm tuổi. Mô thức này đã và đang trỗi dậy ở khắp các quốc gia công nghiệp.
Ngày
nay, xu hướng “tứ giác đạc” dân số
("rectangularization") đang diễn ra bất chấp mọi nỗ lực kìm hãm của
các xã hội và nhà quản lý. Chúng ta vẫn đang bám víu vào ý tưởng nghỉ hưu ở tuổi
sáu mươi lăm – một ý niệm đã từng rất hợp lý, khi mà lượng người già trên sáu
mươi lăm tuổi chỉ chiếm một tỉ lệ rất nhỏ trong dân số, nhưng nay cái tỷ lệ
khiêm tốn đó lại đang gia tăng gần đến tận 20 phần trăm, với một tốc độ chóng mặt
và không thể kìm giữ được. Chưa kể, phần lớn người dân thời nay không mấy mặn
mà với việc tiết kiệm tiền cho tuổi già như cha mẹ hay ông bà của họ thời kỳ Đại
Suy Thoái. Hơn nửa số người cao tuổi hiện nay sống đơn thân và ít con cái hơn
xưa, ấy vậy mà chẳng mấy ai trong số những người còn đang trẻ khỏe sung sức như
chúng ta dành thời gian nghĩ xem mình sẽ sống ra sao khi tuổi già gõ cửa.
Có
một điều đáng lo ngại không kém nhưng lại bị chúng ta lảng tránh nhiều nhất: Dù
thành công trong việc kéo dài sự sống của con người, y học lại đang rất chậm chạp
trong việc đối diện với những sự thay đổi do chính nó gây ra – ứng dụng những
tri thức mà chúng ta đã đạt được vào việc cải thiện trải nghiệm tuổi già cho
người dân, khi mà giờ đây, con người sẽ phải chịu đựng những năm tháng già nua
lọm khọm của mình rất lâu, lâu hơn ngày xưa, như một cái giá tất yếu cho sự
phát triển của y học. Mặc dù dân số cao tuổi không ngừng gia tăng, số lượng các
bác sĩ lão khoa có năng lực và được chứng nhận hành nghề ở Hoa Kỳ lại giảm đến 25
phần trăm từ năm 1996 đến năm 2010. Số lượng hồ sơ nhập học các ngành chăm sóc
sức khỏe người lớn sút giảm trầm trọng, trong khi một số ngành như phẫu thuật
thẩm mỹ và X-quang đang lên ngôi với lượng sinh viên đăng ký đạt mức kỷ lục. Một
phần nguyên nhân của tình trạng này hẳn là liên quan đến lương bổng – mức thu
nhập của bác sĩ lão khoa và chuyên gia chăm sóc sức khỏe người lớn thuộc hàng
thấp nhất trong ngành y. Và một nguyên nhân quan trọng không kém – dù chúng ta
có chịu thừa nhận hay không – nhiều bác sĩ không thích công việc chăm sóc người
cao tuổi.
“Phần
lớn bác sĩ nghe đến lão khoa là thấy nản, bởi họ không đủ năng lực nhẫn nại và
chịu đựng với Người già,” vị bác sĩ lão khoa gạo cội Felix Silverstone giải
thích với tôi. “Người già lãng tai. Người già mắt mũi kèm nhèm. Người già đãng
trí lắm. Ở chung với Người già, tụi bây làm gì cũng phải từ từ, chầm chậm, bởi
lão ấy sẽ liên tục kêu gào tụi bây phải nhắc đi nhắc lại những gì mình vừa nói
hoặc hỏi. Và Người già không chỉ càm ràm một lần – mà Người già lải nhải vào
tai tụi bây đến mười lăm lần. Tụi bây định làm gì để làm hài lòng lão già khó
tính đó đây? Tụi bây sẽ cảm thấy quá tải và muốn phát điên. Chưa kể, Người già
có hàng tá vấn đề sức khỏe kéo dài suốt mấy mươi năm hoặc hơn. Mà tụi bây đâu
chỉ phải chữa cho ổng vài ba cái vấn đề dai dẳng kinh niên ấy. Ổng bị cao huyết
áp nè. Ổng bị tiểu đường nè. Ổng còn bị viêm khớp nữa. Tụi bây chẳng nhận được
vinh hoa phú quý gì trong việc nhẫn nại đi chăm sóc chữa trị mấy cái bệnh đó cả.”
Kỳ
thực, chăm sóc sức khỏe người cao tuổi là cả một nghệ thuật, có hẳn một hệ thống
chuyên môn bài bản dành riêng cho công việc này. Chúng ta không thể chữa dứt mọi
bệnh tật lặt vặt mà người già mắc phải, mà chúng ta học cách quản lý và kiểm
soát chúng. Bản thân tôi cũng từng không hiểu được bản chất công việc của các
bác sĩ lão khoa, không nhận thức được tầm quan trọng của nó... cho đến khi
chính tôi được tận mắt chứng kiến những gì người ta đang làm trong phòng khám
Lão khoa của bệnh viện mình...
*
Âm nhạc: “
Somebody that I used to know”
(Gotye, 2011), Live piano (vocal) music with Sangah Noona 2/18, 2023.
./.
