*Tựa
gốc: “Being mortal”
*Năm
phát hành: 2014
*Tác
giả: Atul Gawande
*Dịch
giả: ThS. Phan Nguyễn Khánh Đan, tháng 09/2015.
Tuổi
thọ trung bình của con người – vẫn còn dưới mức năm mươi vào năm 1900 – đã tăng
lên thành sáu mươi vào những năm 1930 nhờ vào những thành tựu phát triển trong
các lĩnh vực dinh dưỡng, điều kiện vệ sinh và chăm sóc sức khỏe. Kích cỡ gia
đình không ngừng thu hẹp, từ trung bình bảy đứa trẻ trong một hộ gia đình giữa
những năm 1800 giảm xuống chỉ còn ba kể từ sau năm 1900. Độ tuổi trung bình của
người mẹ khi sinh ra đứa con út cũng giảm đáng kể, từ tuổi mãn kinh giảm xuống
còn ba mươi, thậm chí trẻ hơn. Kết quả là ngày càng có nhiều bậc cha mẹ sống khỏe
và chứng kiến con cái mình trưởng thành. Trong những năm đầu thế kỷ hai mươi,
người mẹ thường rơi vào độ tuổi năm mươi – thay vì ngoài sáu mươi vào thế kỷ
trước – khi con út của mình ngoài hai mươi. Các bậc cha mẹ ngày nay có thêm nhiều
thời gian để tận hưởng cuộc sống – một thập kỷ hoặc hơn – trước khi con cái họ
hoặc bản thân họ cần lo nghĩ về tuổi già.
Do
vậy, các cụ chọn giải pháp tiếp tục sống tốt, cũng như con cái mình. Với những
cơ hội mới được tạo ra, cả cha mẹ lẫn con cái đều nhìn nhận sự chia xa như một
hành động giải phóng cả hai bên khỏi ràng buộc và xiềng xích. Với các bậc cha mẹ
lớn tuổi có cuộc sống vững chãi về mặt tài chính mà sống xa con cái, điều mà họ
lựa chọn được các nhà khoa học xã hội gọi là “sự thân mật có khoảng cách,” xa mặt
nhưng không cách lòng. Trong khi nước Mỹ đầu thế kỷ hai mươi có 60 phần trăm
người già trên sáu mươi lăm tuổi sống chung với con cái, tỉ lệ này đã nhanh
chóng giảm xuống còn 25 phần trăm trong những năm 1960, và đến năm 1975, nó chỉ
còn chưa đầy 15 phần trăm. Việc con cái rời khỏi cha mẹ và ra riêng khi có đủ
điều kiện trở thành một hiện tượng toàn cầu. Chỉ có 10 phần trăm người già trên
tám mươi tuổi sống cùng con cái dưới một mái nhà; phân nửa số cụ ông cụ bà
ngoài tám mươi sống một mình, thậm chí đơn thân. Ngay cả Châu Á, nơi mà hành vi
bỏ mặc cha mẹ già sống neo đơn từng bị xem là một nỗi nhục và đáng xấu hổ – giống
như quan điểm của ông nội tôi – cũng không tránh khỏi xu hướng biến đổi toàn cầu
đó. Thống kê dân số ở các quốc gia Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc đều cho thấy
sự gia tăng đáng kể tỉ lệ người già sống một mình.
Đây
kỳ thực là dấu hiệu của một sự tiến bộ đột phá về mặt tư tưởng. Ngay cả người
già cũng có quyền chủ động cũng như có nhiều sự lựa chọn hơn cho cuộc sống của
mình. Del Webb, một chuyên gia bất động sản ở bang Arizona, đã có công phát
minh và phổ biến cụm từ “cộng đồng hưu trí” vào năm 1960 khi ông thiết lập Sun
City, một khu dân cư độc đáo ở Phoenix, bởi lẽ nó là cộng đồng dân cư đầu tiên
được xây dựng dành riêng cho người về hưu. Đó là một ý tưởng dậy sóng gay gắt
lúc bấy giờ, bởi phần lớn các nhà bất động sản thời đó vẫn còn bảo thủ với quan
điểm rằng người cao tuổi cần được sống gần gũi với con cháu. Webb không đồng
tình. Ông tin rằng chẳng có người nào gần đất xa trời lại muốn sống cuộc sống
“mất tự do” như ông nội tôi, lúc nào cũng phải cần có gia đình “kè kè sau
lưng.” Ông dựng nên khu Sun City như một viễn cảnh thay thế mà ở đó người dân
được tận hưởng điều mà ông gọi là “những năm tháng an nhàn nhất đời mình.” Nơi
đó có sân golf, khu thương mại, trung tâm giải trí, cung cấp cho những cư dân
hưu trí lớn tuổi của mình một môi trường sống sôi nổi và năng động, để họ luôn
có thể tụ họp bạn bè gồm toàn những người giống mình, cùng nhau ăn uống vui vẻ
và chia sẻ những khoảnh khắc tuyệt vời của cuộc sống. Tầm nhìn của Webb được
công chúng đón nhận và nhân rộng trên toàn cầu, từ các nước Châu Âu, Châu Mỹ
cho đến cả khu vực Châu Á, các cộng đồng hưu trí mọc lên như nấm và không còn
là một khái niệm lạ lẫm với người dân.
Còn
với những cụ ông cụ bà không có nhu cầu chuyển đến sống trong những cộng đồng
đó – chẳng hạn như Alice Hobson – việc ở lại nhà mình là một lựa chọn khả thi
và hợp lý, để họ có nhiều quyền tự chủ hơn cũng như được sống theo cách mình muốn.
Đây thực sự là một điều đáng mừng. Chưa có thời đại nào mà người ta có thể hạnh
phúc đến thế khi đã vào tuổi thất thập cổ lai hy. Khoảng cách quyền lực giữa
các thế hệ được thỏa hiệp và không giống như cách chúng ta thường nghĩ. Sự chia
sẻ quyền lực với con cái không hề khiến cho người lớn tuổi mất đi quyền kiểm
soát hay vị thế quan trọng của mình. Sự hiện đại hóa không hề có tính chất hạ
thấp giá trị của người cao tuổi như nhiều người thường tưởng tượng. Nó chỉ làm
vơi đi phần nào giá trị của gia đình. Nó tạo cơ hội cho tất cả mọi người – cả
người trẻ lẫn người già – được trải nghiệm cuộc sống tự do và tự chủ hơn, bao gồm
cả sự độc lập do được giải phóng khỏi những ràng buộc và sự ban ơn qua lại từ
những thành viên khác trong gia đình. Sự sùng kính đối với người cao tuổi không
còn cao vời vợi như thời trước, chẳng phải vì nó bị thay thế bởi sự tôn sùng tuổi
trẻ. Mà nó bị soán ngôi chính bởi sự trỗi dậy cái tôi độc lập của mỗi con người.
*
Âm nhạc: “
Scarborough Fair,”, Live
piano music with Sangah Noona 12/3, 2021.
./.
