*Tựa
gốc: “Being mortal”
*Năm
phát hành: 2014
*Tác
giả: Atul Gawande
*Dịch
giả: ThS. Phan Nguyễn Khánh Đan, tháng 09/2015.
Vào
năm 1943, nhà tâm lý học Abraham Maslow công bố một công trình khoa học có ảnh
hưởng sâu rộng đến tận ngày nay: “Lý thuyết về động lực con người,” trong đó,
ông miêu tả rằng con người sống trên cơ sở một hệ thống các nhu cầu được xếp
theo cấp bậc thường được biểu diễn dưới dạng kim tự tháp. Đáy tháp là những nhu
cầu căn bản hàng ngày của chúng ta – những điều kiện thiết yếu giúp chúng ta tồn
tại (ăn, uống và hít thở không khí) và đảm bảo sự an toàn về mặt thể xác (chẳng
hạn như luật pháp, trật tự, và sự ổn định.) Lên một nấc là nhu cầu được gắn kết
và yêu thương. Trên nữa là khát khao được phát triển và khôn lớn – hiện thực
hóa những mục tiêu cuộc sống, làm chủ kiến thức và kỹ năng, nhu cầu được tôn trọng
và tưởng thưởng cho những nỗ lực và thành tựu của bản thân. Cuối cùng, đỉnh
tháp là một khao khát tối cao của con người được Maslow đặt tên là “Hiện thực
hóa bản thân” – thể hiện bản thân thông qua việc theo đuổi sự sáng tạo và các
lý tưởng đạo đức vì chính những giá trị bên trong của chính chúng chứ không phải
vì mưu lợi cá nhân.
Maslow
lập luận rằng sự tồn tại và an toàn vẫn luôn là những nhu cầu cũng như mục tiêu
chủ đạo và mang tính nền tảng của cuộc sống con người, kể cả khi chúng ta trở
nên già yếu, không còn nhiều sự lựa chọn cũng như khả năng sống còn. Nếu quả
đúng như vậy, việc các chính sách về nhà dưỡng lão luôn tập trung vào vấn đề sức
khỏe và an toàn của người cao tuổi chính là sự công nhận và hiện thực hóa những
mục tiêu đó. Chúng luôn được xem là mối quan tâm hàng đầu của mọi con người.
Tuy
vậy, thực tế thường không mấy đơn giản như sách vở. Con người thời nay thường sẵn
sàng bỏ quên hoặc hy sinh sự an toàn và sức khỏe bản thân vì những thứ vượt
trên bản thân họ, chẳng hạn như gia đình, tổ quốc, hoặc công lý. Và điều này vẫn
luôn diễn ra bất chấp tuổi tác.
Hơn
thế, sự ổn định không còn là động lực sống chủ yếu của phần lớn chúng ta ngày
nay. Theo thời gian, các động lực thúc đẩy của con người không ngừng thay đổi
và không còn phù hợp hoàn toàn với mô hình tháp nhu cầu kinh điển của Maslow nữa.
Khi còn trẻ, hầu hết mọi người chăm lo học tập để phát triển và tìm kiếm cách
thức thể hiện bản thân mình, như chính Maslow đã miêu tả. Chúng ta càng lớn, cuộc
sống chúng ta càng rộng mở ra thế giới bên ngoài. Chúng ta tìm kiếm những trải
nghiệm mới, những mối quan hệ xã hội rộng hơn, và lùng sục những cách thức giúp
bản thân mình để lại dấu ấn nổi bật trên thế gian này. Tuy nhiên, đến nửa sau của
cuộc đời, những mối quan tâm của chúng ta biến đổi mạnh mẽ, gần như đảo ngược một
trăm tám mươi độ. Người ta không còn dành quá nhiều thời gian cho việc theo đuổi
các thành tựu sự nghiệp và những mối quan hệ xã hội nữa. Họ thu hẹp cuộc sống.
Nếu được lựa chọn, phần lớn người trẻ thích gặp gỡ và làm quen với càng nhiều bạn
mới càng tốt hơn là dành thời gian cho gia đình hoặc anh chị em; trong khi người
già thì ngược lại. Nhiều cuộc nghiên cứu đã cho thấy càng lớn tuổi, người ta
càng tương tác với ít người hơn, chủ yếu dành nhiều thời gian cho gia đình và
những mối quan hệ bạn bè thân thiết hoặc lâu năm. Họ bắt đầu chăm lo cho bản
thân nhiều hơn công việc, và học cách hài lòng với hiện tại hơn là hướng về
tương lai.
Việc
hiểu được sự chuyển dời nhu cầu này là cần thiết để chúng ta hiểu được tuổi già
của con người. Rất nhiều lý thuyết đã được thiết lập nhằm giải thích vì sao sự
chuyển dời đó lại xuất hiện. Một số người lập luận rằng sự từng trải và già đời
theo năm tháng khiến con người thay đổi suy nghĩ. Số khác thì cho rằng đó là hệ
quả nhận thức từ những sự thay đổi diễn ra trong mô não suốt quá trình lão hóa.
Vài nhà khoa học lại thấy rằng sự thay đổi hành vi đó được áp đặt lên người cao
tuổi chứ không hẳn là điều họ muốn làm trong thâm tâm. Họ phải thu hẹp cuộc sống
bởi sự sa sút về mặt thể chất và trí não khiến họ không thể theo đuổi các mục
tiêu cuộc đời một cách năng động và nhiệt huyết như hồi trẻ, hoặc bởi chính quy
luật tự nhiên buộc họ phải sống chậm lại, đơn giản vì họ đã già. Thay vì chống
lại tự nhiên, họ chọn cách thích nghi – hoặc nói một cách thẳng thắn và đáng buồn
hơn, họ buông súng đầu hàng trước quyền năng vô song của tự nhiên.
*
Âm nhạc: “
The Blower’s Daughter”, Live
piano (vocal) music with Sangah Noona 2/17, 2023.
./.
