*Tựa
gốc: “Being mortal”
*Năm
phát hành: 2014
*Tác
giả: Atul Gawande
*Dịch
giả: ThS. Phan Nguyễn Khánh Đan, tháng 09/2015.
Khi
bạn còn trẻ và khỏe mạnh, bạn tin rằng mình sẽ mãi mãi được sống như thế. Bạn
chưa lo nghĩ đến viễn cảnh một mai mình sẽ mất đi vài khả năng cũng như nguồn sức
trẻ dồi dào đó. Người ta bảo bạn rằng “Cả thế gian này là con sò của bạn,” “Giới
hạn duy nhất là bầu trời,” vân vân và vân vân. Và thế là bạn trì hoãn việc hài
lòng – đầu tư thời gian tuổi trẻ để tạo giá trị, chẳng hạn như đầu tư cho việc
học hỏi, trau dồi kỹ năng, nguồn lực và vốn sống để có một tương lai tươi sáng
hơn. Bạn không ngừng tìm kiếm và hòa mình vào những dòng tri thức hùng vĩ hơn.
Bạn mở rộng vòng tròn bè bạn và có thêm nhiều mối quan hệ xã hội thay vì ở nhà
bám váy mẹ. Khi mà cuộc sống của bạn vẫn còn có thể được đếm bằng số thập kỷ –
một khoảng thời gian còn quá dài để mà con người ta phải lo nghĩ, bạn thường
khao khát những thứ nằm trên đỉnh tháp nhu cầu của Maslow – sự thành đạt, sự
sáng tạo, và nhiều những thuộc tính khác của công cuộc “hiện thực hóa bản
thân.” Nhưng khi thời gian của bạn càng lúc hữu hạn – khi bạn nhận ra tương lai
mình càng lúc càng vô định và không chắc chắn, bạn bắt đầu học cách hài lòng với
hiện tại, tận hưởng từng ngày trôi qua và dành thời gian cho những người thực sự
quan trọng trong cuộc sống của mình.
Carstensen
đặt cho giả thuyết của mình một cái tên vững chãi và không thể chối cãi: “Lý
thuyết về tính chọn lọc cảm xúc xã hội.” Hiểu một cách đơn giản, lý thuyết này
gắn liền với quan điểm cũng như góc độ nhìn nhận của chủ thể trong cuộc sống.
Bà thực hiện hàng loạt các cuộc khảo sát và thí nghiệm để thể nghiệm tính xác
thực của ý tưởng mình đề ra. Trong một cuộc khảo sát nọ, Carstensen và các cộng
sự của bà làm việc với những đối tượng nghiên cứu là nam giới từ hai mươi ba đến
sáu mươi sáu tuổi. Vài người đàn ông trong số đó là người khỏe mạnh. Số còn lại
là những người bị nhiễm HIV/AIDS. Các đối tượng nghiên cứu được phát những tấm
thẻ mà trong đó miêu tả những người họ quen biết, từ các thành viên thân thuộc
trong gia đình cho đến nhà văn họ yêu thích, và họ được yêu cầu sắp xếp những tấm
thẻ đó theo một thứ tự đâu là người mà họ sẵn sàng dành nửa tiếng để trò chuyện
hoặc ở bên cạnh người đó nhất. Nhìn chung, các đối tượng nghiên cứu càng trẻ tuổi
càng không có xu hướng dành thời gian cho gia đình hoặc những người thân thiết
với họ về mặt cảm xúc, mà họ sẽ ưu tiên thời gian cho những người có tiềm năng
mang lại cho họ những tri thức mới hoặc các mối quan hệ mới. Tuy nhiên, trong
nhóm những đối tượng nghiên cứu mắc bệnh, sự khác biệt về mặt tuổi tác gần như
không còn tồn tại. Những mối ưu tiên của các bệnh nhân AIDS trẻ tuổi gần như
tương đồng với suy nghĩ của những bệnh nhân AIDS cao tuổi.
Carstensen
cố gắng tìm kiếm những lỗ hổng chưa hoàn thiện trong lý thuyết của mình và
không ngừng mài giũa nó. Trong một cuộc nghiên cứu khác, bà và các cộng sự khảo
sát một nhóm người khỏe mạnh trong độ tuổi từ tám đến chín mươi ba tuổi. Khi
các nhà khoa học hỏi họ rằng họ thường thích làm gì trong nửa tiếng rảnh rỗi, sự
khác biệt về mặt tuổi tác lại thêm một lần nữa hiện rõ. Nhưng khi họ được yêu cầu
tưởng tượng chuyện gì sẽ xảy ra nếu họ phải đi thật xa khỏi những gì thân thuộc
với mình, lần này thì các câu trả lời của mọi lứa tuổi lại tương đồng. Người trẻ
có những lựa chọn giống với người già. Kế tiếp, các nhà nghiên cứu yêu cầu họ
tưởng tượng xem mình sẽ làm gì nếu y học vừa phát minh ra một công nghệ mới
giúp kéo dài tuổi thọ con người thêm hai mươi năm nữa. Sự khác biệt về mặt tuổi
tác lại biến mất – khi mà người già cũng trả lời gần giống người trẻ.
Sự
khác biệt về mặt văn hóa cũng không tác động đáng kể lên suy nghĩ của mỗi người
về những vấn đề đó. Kết quả nghiên cứu ở Hồng Kông tương tự như kết quả khảo
sát ở Mỹ. Yếu tố duy nhất mang tính quyết định chỉ là quan điểm hay góc độ nhìn
nhận. Một năm kể từ sau cuộc khảo sát ở Hồng Kông, giới truyền thông đưa tin rằng
lãnh thổ này sẽ được trao trả lại cho Trung Quốc. Người dân ở đây bắt đầu lo lắng
cùng cực về việc chuyện gì sẽ xảy ra với bản thân và gia đình mình dưới sự kiểm
soát của chính phủ Trung Quốc. Nhóm nghiên cứu của Carstensen nhận ra đây là một
cơ hội tốt để tái lập cuộc nghiên cứu ở đây. Quả thật, họ khám phá ra rằng tình
hình chính trị biển đổi khiến cho hầu hết người dân già trẻ lớn bé bắt đầu thu
hẹp các mối quan hệ xã hội đến mức cách biệt tuổi tác gần như biến mất.
Một
năm sau sự kiện trao trả Hồng Kông, khi mà tình trạng mập mờ âu lo không còn,
nhóm nghiên cứu lại thực hiện khảo sát thêm một lần nữa. Lần này, sự khác biệt
quan điểm giữa các lứa tuổi tái xuất. Họ lặp lại cuộc khảo sát ở Mỹ sau sự kiện
khủng bố ngày 11/9, và một thí nghiệm tương tự ở Hồng Kông trong thời gian dịch
bệnh SARS hoành hành vào mùa xuân năm 2003 khiến cho ba trăm người tử vong chỉ
trong vòng vài tuần. Kết quả của các cuộc khảo sát là tương tự nhau. Các nhà
nghiên cứu rút ra kết luận, rằng: Trong những tình thế “nghìn cân treo sợi
tóc,” những động cơ và mục tiêu sống của con người bỗng dưng thay đổi hoàn
toàn. Nhân tố quyết định vẫn luôn là quan điểm hay góc độ nhìn nhận, chứ không
phải tuổi tác.
*
Âm nhạc: “
City of Stars” (La La Land
OST), Live piano music with Sangah Noona 11/12, 2021.
./.
